DE REVOLUTIONIBUS
Historia autografu De revolutionibus Mikołaja Kopernika
dr Marian Zwiercan
Autograf De revolutionibus przechowywany w Bibliotece Jagiellońskiej jest rezultatem pracy wielkiego uczonego, pośrednim między brulionem a czystopisem. Pozostawał w rękach Kopernika aż do jego śmierci (24 maja 1543 r.). Papiery po nim i książki przejął bliski jego przyjaciel, Tiedemann Giese (1480-1550), wówczas biskup w Chełmnie. Swą bibliotekę przekazał testamentem kapitule warmińskiej. Autograf znalazł się jednak w zbiorach Jerzego Joachima Retyka (1514-1574), astronoma, ucznia Kopernika. Retyk zajmował się wydaniem dzieła swego mistrza, ale podstawą druku nie był autograf, lecz jego odpis. Retyk też odegrał główną rolę w rozpowszechnianiu myśli i dzieła Kopernika. Autograf wraz ze swym nowym właścicielem przez jakiś czas przebywał w Lipsku oraz w Krakowie (mniej więcej od r. 1554 do r. 1574). Następnie znalazł się w Koszycach. Tam po śmierci Retyka nowym właścicielem rękopisu został jego uczeń i współpracownik, Walentyn Otho (ok. 1545 - ok. 1603), który zabrał go ze sobą do Heidelbergu. Po śmierci Othona autograf nabył profesor heidelberski, Jakub Christmann (1554-1613). Od wdowy po profesorze rękopis pozyskał drogą kupna dnia 17 stycznia 1614 r. sławny uczony i pedagog z Moraw, Jan Amos Komensky (1592-1670). Być może autograf wraz z Komenskym ponownie znalazł się w Polsce.
Co dalej się z nim działo, nie wiadomo. Dnia 5 października 1667 r. spisano inwentarz biblioteki Ottona von Nostitza (1608-1664), znajdującej się wówczas w Jaworze Śląskim; autograf Kopernika jest w tym inwentarzu zapisany. Otton pozostawił na karcie ochronnej swój podpis. Biblioteka Nostitzów została następnie przeniesiona do Pragi. Autograf aż do zakończenia II wojny światowej pozostawał w tejże bibliotece, był wykorzystywany przez uczonych do badań naukowych i wydań.
W r. 1945 zbiory biblioteki Nostitzów w Pradze zostały upaństwowione przez rząd ówczesnej Republiki Czechosłowackiej i tak rękopis Kopernika znalazł się w zbiorach Biblioteki Muzeum Narodowego w Pradze.
Dnia 7 lipca 1956 roku Rząd Czechosłowacji przekazał bezcenny zabytek w drodze wymiany narodowi polskiemu, a dnia 25 września tego roku przekazano go Uniwersytetowi Jagiellońskiemu w Krakowie. Autograf znalazł się ostatecznie pod pieczą uczelni, w której Mikołaj Kopernik zdobywał wykształcenie i z której wyniósł podwaliny naukowe pod swe wiekopomne dzieło.
